Oczyszczacze powietrza - na co zwracać uwagę?

Smog to pojęcie wywodzące się z języka angielskiego, powstało ze słów smoke (dym) oraz fog (mgła). Oznacza występowanie na danym terenie bardzo dużego zanieczyszczenia powietrza, co jest wynikiem działalności człowieka w połączeniu z niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi: mgłą oraz brakiem wiatru. Zjawisko to wciąż jest bagatelizowane przez znaczną część społeczeństwa, tymczasem już w 1952 roku, w dniach od 5 do 9 grudnia smog w Londynie stał się bezpośrednią przyczyną śmierci około 12 tysięcy ludzi. Czego 4 tysiące zmarło w czasie skażenia, a pozostali w kolejnych tygodniach na skutek powikłań spowodowanych zatruciem. Brytyjczycy jednak czegoś się nauczyli. Dziś Londyn, jedna z największych europejskich metropolii, absolutnie nie jest zagrożony smogiem, mimo wciąż często zalegającej słynnej angielskiej mgły. Niestety, w Polsce nie mamy się czym chwalić. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w pierwszej 50-tce najbardziej zatrutych miast w Europie, 33 to miasta w naszym kraju. Rocznie na choroby spowodowane fatalną jakością powietrza umiera od 40 do 60 tys. ludzi. To tak jakby w ciągu roku zmarli wszyscy mieszkańcy Ełku czy Bełchatowa. Nie bądźmy mądrzy po szkodzie. Zacznijmy działać już dziś.

Sprawdź jakość powietrza za pomocą aplikacji w telefonie

Bardzo wielu ludzi interesuje się ostatnio oczyszczaczami powietrza. Czy urządzenia tego typu mogą stanowić remedium na fatalną jakość powietrza? W dniach, w których Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska informują o bardzo wysokim stężeniu szkodliwych substancji w powietrzu wielu ekspertów zaleca pozostanie w domach. Co z tego jednak, że zostaniemy w domu, gdy powietrze w naszym lokum jest równie zanieczyszczone co to za oknem? Na dodatek w mieszkaniu oprócz cząstek pochodzących ze smogu za oknem zwykle w powietrzu mamy jeszcze kurz, różnego typu zapachy, zarodniki pleśni, drobnoustroje czy będące zmorą "uczuleniowców" alergeny. W małej skali pomóc mogą właśnie oczyszczacze powietrza. Jednak nie wszystkie będą dobrym wyborem. Dlatego też opierając się na naszym empirycznych doświadczeniach z tego typu urządzeniami, a także po długich konsultacjach z ekspertami, przygotowaliśmy poradnik podpowiadający na co powinniśmy zwrócić szczególną uwagę wybierając oczyszczacz powietrza do własnego lokum.

Jak działa oczyszczacz powietrza? Co powinien mieć?

Ogólna zasada działania tego typu urządzeń jest dość prosta. Powietrze dostaje się do urządzenia na skutek wymuszenia jego obiegu, bądź to za pomocą konwekcji (tego typu rozwiązania odradzamy - są zbyt mało wydajne jeżeli chodzi o filtrowanie smogu), bądź mechanicznie za pomocą systemu wentylatorów. We wnętrzu oczyszczacza powietrze jest poddawane filtracji, a także - w zależności od modelu - również nawilżeniu i ewentualnej jonizacji. Następnie oczyszczone powietrze jest wydmuchiwane do otoczenia. Oczywiście taki schemat jest bardzo uproszczony, ale zwraca naszą uwagę na dwa, bardzo ważne aspekty urządzenia optymalnego w walce ze smogiem: wentylatory oraz odpowiedni filtr. 

Odpowiadając na postawione wstępnie pytanie, czyli na co powinniśmy zwrócić uwagę wybierając oczyszczacz powietrza, należałoby wymienić następujące cechy urządzenia:

• wymuszony mechanicznie obieg powietrza (wentylatory zamiast konwekcji)
• odpowiednie filtrowanie powietrza (co najmniej wysokoskuteczny filtr cząsteczkowy powietrza, tzw. HEPA)
• możliwość sterowania mocą urządzenia (ręcznie lub automatycznie na podstawie wskazań sensorów analizujących skład powietrza)
• głośność pracy (np. dostępny tzw. "tryb nocny")
• łatwość eksploatacji (dostęp do filtrów, zbiornika wody i innych elementów eksploatacyjnych)
• koszty eksploatacji (cena filtrów i częstość ich wymiany)
• opcjonalnie możliwość nawilżenia powietrza oraz jego jonizacji
• separacja funkcji (możliwość wyboru jakie funkcje mają brać udział w procesie czyszczenia i ewentualnego nawilżania)
• realizowany w Polsce serwis gwarancyjny i pogwarancyjny

Dopiero w dalszej kolejności powinniśmy patrzeć na wzornictwo oraz cenę urządzenia. Niestety, najtańsze oczyszczacze powietrza nie będą dobrym wyborem w kontekście walki ze smogiem, gdyż będą albo zbyt mało wydajne, albo ich system filtracji nie będzie w stanie poradzić sobie z najbardziej szkodliwym w smogu pyłem zawieszonym PM_2,5, czyli cząstkami o średnicy nie przekraczającej 2,5 µm (mikrometra).

Według dr n. med. Piotra Dąbrowieckiego z Wojskowego Instytutu Medycznego, cenionego alergologa i pulmonologa, przewodniczącego Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę użytkownicy poszukujący dobrego oczyszczacza powietrza powinni zwracać uwagę na to, czy dane urządzenie jest w stanie filtrować m.in. pył zawieszony PM_2,5 oraz PM₁₀ (cząstki o wielkości do 10 mikrometrów).

Poniżej wyjaśniamy dlaczego właśnie wymienione cechy powinny mieć szczególne znaczenie podczas dokonywania wyboru najlepszego oczyszczacza powietrza.

Oczyszczacz powietrza i wymuszony obieg - powierzchnia, czy objętość?

Tylko urządzenia wyposażone w wentylatory mogą zapewnić odpowiednio dużą ilość przefiltrowanego powietrza. Parametrem eksponowanym przez producentów oczyszczaczy powietrza jest tzw. zalecana powierzchnia pomieszczenia w jakim dane urządzenie jest skuteczne. Trzeba jednak pamiętać, że urządzenie, które sygnowane jest jako skuteczne w pomieszczeniach np. do 20 metrów kwadratowych, niekoniecznie musi się sprawdzić na takiej powierzchni. Jak wcześniej wyjaśniliśmy, oczyszczacz ma za zadanie przefiltrować maksymalnie dużo powietrza znajdującego się w pomieszczeniu, w którym ustawimy urządzenie. Powierzchnia to miara dość umowna, bo znacznie ważniejszym parametrem jest wydajność mierzona w ilości filtrowanego powietrza na jednostkę czasu. Pamiętajmy, ważna jest objętość, a nie powierzchnia. Inną ilość powietrza będziemy mieli na 20-metrowym poddaszu ze skosami, a zupełnie inną w apartamencie, w którym sufit jest odległy od podłogi o ponad 3 metry. Dlatego poszukując oczyszczacza odpowiednio wydajnego do pomieszczenia, w którym chcemy filtrować powietrze kierujmy się miarą określającą objętość przefiltrowanego powietrza w metrach sześciennych w ciągu godziny.

Dobrej klasy oczyszczacz powietrza powinien w ciągu 30 minut pracy przynajmniej jednokrotnie przefiltrować powietrze o objętości odpowiadającej objętości pomieszczenia, w którym znajduje się urządzenie. Na przykład pokój o powierzchni 20 metrów kwadratowych i wysokości 2,5 metra ma objętość 50 m³, ale gdy wysokość wynosi już 3 metry, to objętość rośnie do 75 m³. Dla takiego pomieszczenia powinniśmy dobrać sprzęt, zdolny do przefiltrowania co najmniej 100 lub - odpowiednio - 150 m³ na godzinę. Nie mniej. 

Oczyszczacz powietrza a zastosowane w urządzeniu filtry

Zestaw filtrów w testowanym przez naszą redakcję urządzeniu Sharp KC-A50EUW, od lewej: zdjęta kratownica filtra, pochłaniający zapachy filtr węglowy oraz wysokoskuteczny filtr cząsteczkowy HEPA (źródło: AGDLab.pl)

Sprzęt kupowany z myślą o przefiltrowaniu powietrza przesyconego szkodliwymi substancjami zawieszonymi w smogu powinien być wyposażony w odpowiedni filtr. Tymczasem na rynku znajdziemy również urządzenia... pozbawione jakichkolwiek filtrów. Przykładem mogą być oczyszczacze konwekcyjne z ceramicznym rdzeniem. Na czym polega działanie takiego sprzętu? Otóż powietrze zasysane do urządzenia w wyniku konwekcji, we wnętrzu oczyszczacza znajduje się rozgrzany ceramiczny rdzeń, który ma neutralizować znajdujące się w powietrzu drobnoustroje tak jak to robimy np. gotując wodę. Świetnie, tylko że szkodliwe substancje zawarte w smogu to właśnie efekt spalania różnych substancji (węgla w piecykach, paliwa w autach itp.), dlatego też dodatkowe "spalanie" zawieszonego pyłu PM₁₀ czy PM_2,5 już będącego wynikiem spalania nie na wiele się zda.

Oczyszczacze pozbawione elementów wymuszających przepływ powietrza (wentylatory) i oparte jedynie na zjawisku konwekcji są zwykle mało wydajne. Wymuszanie ruchu powietrza na zasadzie różnic temperatur (konwekcja) nigdy nie będzie równie efektywne co przepływ spowodowany przez wentylatory w urządzeniu. Dlatego jeżeli zależy nam na szybkim i skutecznym oczyszczeniu powinniśmy skupić się wyłącznie na urządzeniach z wentylatorami i filtrami.

W przypadku urządzeń wyposażonych w filtry powinniśmy zwrócić szczególną uwagę jakiego typu filtr zastosowano w konkretnym modelu. Na rynku możemy spotkać oczyszczacze wyposażone w filtry warstwowe, filtry z aktywnym węglem, filtry wodne, SEFF, HEPA czy filtry HPP. Wybierając oczyszczacz zdolny do poradzenia sobie ze smogiem powinniśmy brać pod uwagę przede wszystkim urządzenia wyposażone przynajmniej w filtr HEPA. HEPA to skrót od frazy High Efficiency Particulate Air, co można przetłumaczyć jako wysokoskuteczny filtr cząsteczkowy powietrza. Filtr tego typu jest dużo dokładniejszy i skuteczniejszy od znanych od bardzo dawna tradycyjnych filtrów siateczkowych, gąbkowych. Klasa skuteczności danego filtru definiowana jest przez odpowiednie oznaczenie. Warto tu od razu zaznaczyć, że od 2010 roku obowiązuje nowa norma klasyfikacji filtrów cząsteczkowych powietrza, zgodnie z którą starsze klasy HEPA H10, HEPA H11 oraz HEPA H12 zostały przemianowane na EPA E10, EPA E11 i EPA E12. Tym samym mamy pierwsze wyjaśnienie filtrowego bałaganu: dostępne od 2010 roku filtry EPA są to po prostu filtry wcześniej oznaczane jako HEPA należące do trzech słabszych klas (10, 11 i 12) skuteczności filtracji. Mówiąc prościej filtr określany przed 2010 rokiem jako HEPA 10 lub HEPA H10 (tożsame wówczas określenia) dziś jest filtrem EPA E10.

Niemniej określenie HEPA jest wciąż stosowane, ale dotyczy to dwóch najlepszych klas tych filtrów: HEPA H13 oraz HEPA H14. Skoro używamy tu określeń "lepiej filtrujące" i "gorzej filtrujące" wypadałoby się posłużyć bezwzględnymi danymi klasyfikującymi skuteczność określonego typu filtra. Dokładne informacje na temat warunków jakie powinien spełniać dany filtr by zostać uznanym za wysokoskuteczny filtr cząsteczkowy powietrza określonej klasy zawiera Polska Norma PN-EN 1822- 1:2009, poniżej podajemy oznaczenia filtrów wraz z odpowiadającą im skutecznością filtracji. Zanim przejdziemy do listy istotna uwaga: pierwsze dwie klasy skutecznie zatrzymują cząstki o rozmiarach powyżej 0,4 µm (mikrometra - milionowa część metra), trzecia klasa radzi sobie już z cząsteczkami o wielkości 0,1 µm, ale nie 0,3 µm! Okazuje się, że dla zjawisk fizycznych wykorzystywanych w filtrach cząsteczkowych (kolizja i przechwycenie cząstek, dyfuzja) najbardziej kłopotliwe są właśnie cząstki o wielkości 0,3 µm. Dopiero czwarta i pozostałe klasy wymienione niżej radzą sobie z tego typu składnikami w filtrowanym powietrzu. Amerykanie lubujący się we wszelkich skrótach nadali nawet nazwę temu zjawisku, określając "kłopotliwe" cząstki jako MPPS (Most Penetrating Particle Size - najbardziej penetrujący rozmiar cząstek). Poniżej lista typów filtrów cząsteczkowych wraz z ich skutecznością.

• EPA E10 (dawniej HEPA H10) -  filtr tego typu odznacza się skutecznością filtracji całkowitą rzędu 85% (skuteczność miejscowa nie jest dla tego typu określona), wyłapuje cząstki o wielkości powyżej 0,4 µm. W praktyce oznacza to zdolność zatrzymywania bakterii wszelkiego typu, cząstek dymu tytoniowego, spalin, sadzy, a także wirusów, ale tylko tych osadzonych na cząstkach nośnych.
• EPA E11 (dawniej HEPA H11) - jedyną różnicą w stosunku do wyżej opisanego typu jest większa skuteczność całkowita filtracji na poziomie 95%.
• EPA E12 (dawniej HEPA H12) - filtry tej klasy wyłapują już cząstki o wielkości nawet 0,1 µm (ale nie 0,3 µm). Ich skuteczność całkowita wynosi już co najmniej 99,5%. 
• HEPA H13 - jedna z najwyższych klas filtracji. Całkowita skuteczność w tym przypadku wynosi aż 99,95% (dla tej klasy definiuje się również skuteczność miejscową wynosi ona 99,75%).
• HEPA H14 - najwyższa klasa filtrów HEPA. Całkowita skuteczność filtracji: 99,995%, miejscowa: 99,975%. Tego typu filtr, przy odpowiednio dobrej konstrukcji urządzenia z niego korzystającego powinien wyłapywać praktycznie wszystkie cząsteczki znajdujące się w powietrzu. 

Oprócz powyższych klas istnieją jeszcze filtry absolutne, tzw. klasy ULPA, ale są to bardzo drogie rozwiązania mające wyłącznie specjalistyczne zastosowania: instalacje typu clean room, instalacje nuklearne, laboratoria mikrobiologiczne itp.

Oczyszczacz - sterowanie mocą i głośność pracy

Kolejną cechą, która winna charakteryzować dobry oczyszczacz powietrza jest możliwość wyboru kilku poziomów mocy urządzenia. Najlepsze urządzenia wyposażone są w sensory analizujące skład powietrza i automatycznie dopasowujące prędkość przepływu powietrza w zależności od zmierzonych warunków. Możliwość zmiany trybu pracy ma znaczenie nie tylko jeżeli chodzi o szybkość i jakość filtrowania powietrza, ale również wpływa na hałas generowany przez urządzenie. Producenci w specyfikacjach technicznych oczyszczaczy powietrza podają zwykle głośność emitowaną przez dany sprzęt, wyrażoną w decybelach. Warto jednak pamiętać, że przekazywane wartości dotyczą dźwięku emitowanego przez sprzęt pracujący z maksymalną mocą, tymczasem wiele modeli oferuje również tzw. "tryb nocny" - kiedy urządzenie pracuje z wolniej i ciszej obracającymi się wentylatorami nie zakłócając użytkownikom snu.

Oczyszczacz powietrza - łatwość eksploatacji i koszty.

To kolejne istotne kryterium wyboru, które powinniśmy brać pod uwagę wybierając dobry oczyszczacz powietrza. Urządzenie powinno być możliwie bezobsługowe. Im mniej rzeczy trzeba zrobić, by urządzenie sprawnie funkcjonowało, tym większa szansa, że będziemy z niego regularnie korzystać. Łatwa wymiana filtra, czy uzupełnianie wody (w przypadku modeli z nawilżaczem) powinno być maksymalnie ułatwione. Zwracajmy też uwagę na drobiazgi - na przykład zbyt mało pojemny zbiornik na wodę oznacza konieczność znacznie częstszego uzupełniania płynu, a to z kolei rzutuje na komfort korzystania z urządzenia. Warto jeszcze przed zakupem, w sklepie, sprawdzić jak to w praktyce wygląda, na ile starczy zapełniony zbiornik, jak często trzeba wymieniać filtry. W przypadku tego ostatniego parametru lepiej założyć częstszą wymianę od tej sugerowanej przez producenta. Powietrze w naszym kraju jest na tyle kiepskiej jakości, że z całą pewnością filtry trzeba będzie wymieniać częściej niż deklaruje to producent.

Z eksploatacją wiąże się jeszcze jeden, bardzo istotny czynnik decydujący o faktycznym koszcie korzystania z wybranego urządzenia. Pamiętajmy, że w przypadku oczyszczaczy powietrza cena zakupu to tylko jeden ze składników całkowitego kosztu używania tego typu sprzętu. Przykładowo jeden z wymienionych na końcu tego artykułu, polecanych przez nas modeli: Sharp KC-A50-EUW kosztuje ok. 2000-2100 zł. Producent deklaruje konieczność wymiany filtrów (HEPA, dezodoryzującego i nawilżającego) raz na 10 lat. Koszt takiego kompletu filtrów to ok. 940 zł (460 zł za filtr HEPA, 200 zł za pochłaniający zapachy filtr węglowy oraz 280 zł za filtr nawilżacza wbudowanego w ten model). Zatem łączny koszt w ciągu 10 lat eksploatacji wyniesie ok. 3000 zł. Z kolei oczyszczacz Electrolux EAP450 (kolejny z proponowanych przez nas modeli) ma cenę zakupu 1700 zł, jednak w tym przypadku producent zaleca wymianę filtra HEPA co roku, ponadto co kwartał należy wymienić również będący na wyposażeniu tego modelu pochłaniający zapachy filtr węglowy. Roczny koszt zestawu filtrów to ok. 300 zł. Tym samym po 10 latach eksploatacji okazuje się, że za tańszy w zakupie model, sumarycznie zapłacimy więcej, bo 4700 zł.

Oczyszczacz i funkcje dodatkowe

Uzdatnianie powietrza w bezpośrednim otoczeniu to dość szerokie pojęcie, bo mieści się w nim nie tylko filtrowanie (czyszczenie) powietrza, ale również wywołanie odpowiedniej jego wilgotności. W walce ze smogiem nie pomogą nam nawilżacze, choć niektórzy sprzedawcy mogą proponować nam właśnie tego typu urządzenia. Dlatego zapamiętajmy, nawilżacz, niezależnie od typu (parowy, ultradźwiękowy czy ewaporacyjny) nie czyści powietrza - odpowiada jedynie za podniesienie poziomu wilgotności. Tymczasem w przypadku smogu nie ma "problemu" z nawilżeniem, gdyż mgła, czyli de facto para wodna, jest właśnie składnikiem tej trującej mieszaniny. Niemniej w zamkniętych pomieszczeniach, zwłaszcza w sezonie grzewczym, powietrze często jest zbyt suche, co może prowadzić zarówno do podrażnień układu oddechowego, jak i skóry.

Jeżeli problem zbyt niskiej wilgotności dotyczy naszego lokum, warto zainteresować się modelami oczyszczaczy z funkcją nawilżania filtrowanego przez nie powietrza. Pamiętajmy jednak, aby urządzenie dawało nam możliwość wyboru. Chodzi o to, aby funkcja nawilżania nie była stale związana z samym czyszczeniem. Dlatego decydując się na model typu "2 w 1" zwracajmy uwagę na to, by umożliwiał on pracę w trybie wyłącznego czyszczenia oraz czyszczenia z nawilżaniem. Niestety, niektóre modele z funkcją nawilżania działają w ten sposób, że nawilżanie jest wymuszane wraz z czyszczeniem i nie można niezależnie uruchamiać tych dwóch funkcji. Tymczasem zbyt duża wilgotność w połączeniu z kurzem może paradoksalnie nam bardziej zaszkodzić. Dlatego sprawdźmy przed zakupem czy upatrzony model oferuje różne tryby pracy.

Bardziej zaawansowane modele oczyszczaczy są dodatkowo wyposażane w moduł jonizujący przepływające przez urządzenie powietrze. Jednak to, czy taki produkt będzie dla nas optymalny zależy od tego, jakiego typu jonizator jest zastosowany w konkretnym produkcie, co tak naprawdę jest jonizowane oraz co jest produktem tej jonizacji. Zadania nie ułatwia fakt, że niektórzy sprzedawcy oferujący tego typu sprzęt nazywają jonizacją ozonowanie powietrza, a to zupełnie różne zjawiska.

Należy przede wszystkim pamiętać, że ozonowanie jest bardzo skuteczną metodą dezynfekcji, ale sam ozon przy większych stężeniach jest również szkodliwy. Nawet jeżeli producent danego oczyszczacza deklaruje niską emisję ozonu, to pamiętajmy, że to, czy faktycznie będzie ona niska zależy głównie od tego, jak długo urządzenie będzie pracować. Dlatego ponownie sugerujemy, by interesować się wyłącznie modelami, w których jonizację lub ozonowanie można wyłączyć niezależnie od samych funkcji filtracji powietrza.

Oczyszczacze powietrza - proponowane modele

Na koniec naszego poradnika, proponujemy dwa modele oczyszczaczy, które spełniają wymienione w naszym poradniku kryteria wyboru urządzenia zdolnego poradzić sobie nie tylko ze smogiem, ale również z kurzem, drobnoustrojami czy niepożądanymi zapachami. Tu mała dygresja: eliminacja zapachów powoduje usunięcie z otoczenia wszelkich aromatów, również tych uznawanych przez nas za przyjemne - dlatego stosowanie aromatyzerów, czy świeczek zapachowych w pomieszczeniu z pracującym oczyszczaczem wyposażonym w filtry antyzapachowe nie ma najmniejszego sensu. Zwłaszcza w przypadku urządzeń w pełni automatycznych wyposażonych w sensory.

Sharp KC-A50-EUW

Oczyszczacz Sharp KC-A50-EUW (źródło: AGDLab.pl)

Specyfikacja modelu Sharp KC-A50-EUW

• Zalecana powierzchnia: 38 m² (bez funkcji nawilżania)
• Maksymalny nadmuch przefiltrowanego powietrza: 306 m³/godz.
• Szybkości pracy wentylatora: 3
• Typy filtrów: HEPA + węglowy (dezodoryzacyjny) + filtr nawilżacza
• Głośność maksymalna: 49 dB
• Głośność w trybie oszczędnym (tzw. nocnym): 16 dB
• Czujnik jakości powietrza: tak
• Funkcja nawilżania: tak
• Generator jonów: tak (technologia PlasmaCluster)
• Cena: ok. 2100 zł
• Skuteczność filtra (czas pracy bez wymiany): do 10 lat

Electrolux EAP450

Oczyszczacz Electrolux EAP450 (źródło: producent)

Specyfikacja modelu Electrolux EAP450

• Zalecana powierzchnia: 42 m²
• Maksymalny nadmuch przefiltrowanego powietrza: 494 m³/godz.
• Szybkości pracy wentylatora: 4
• Typy filtrów: HEPA + węglowy (dezodoryzacyjny)
• Głośność maksymalna: 60 dB
• Głośność w trybie oszczędnym (tzw. nocnym): 27 dB
• Czujnik jakości powietrza: tak
• Funkcja nawilżania: nie
• Generator jonów: tak (technologia PlasmaWave)
• Cena: ok. 1600 zł
• Skuteczność filtra (czas pracy bez wymiany): do roku dla filtra HEPA, do trzech miesięcy dla filtra węglowego